Historia e Italisë

Në gjysmën e dytë të 1800, shumë qytetarë dëshirojnë që gadishulli italian të bëhet një komb i bashkuar. Edhe një nga mbretëritë kryesore, Regno di Sardegna, dëshiron të bashkojë territoret italiane. Prandaj, këta qytetarë dhe Regno di Sardegna bashkohen për të çliruar vendin nga qeveritë e huaja dhe për të krijuar një komb të pavarur, Italinë.

Ushtria e Regno di Sardegna fiton tre luftëra, të quajtura “guerre di indipendenza” kundër Perandorisë Austriake për të çliruar veriun dhe qendrën e gadishullit.

Nga ana tjetër, për të çliruar jugun e Italisë organizohet e famshmja “Spedizione dei Mille”. Siç e thamë më lartë, në jug është Regno delle Due Sicilie e qeverisur nga mbretërit e familjes spanjolle Borbone.

Ekspedita për të çliruar jugun udhëhiqet nga gjenerali Giuseppe Garibaldi, i cili me një ushtri prej rreth njëmijë burrash vullnetarë, mbërrin në Sicili dhe arrin të mposht Borbon-ët dhe të çlirojë jugun.

Më 17 mars 1861 shpallet uniteti dhe pavarësia e Italisë. Në këtë datë Italia nuk është ende e njëjtë si sot, sepse rajonet e verilindjes (ato që sot quhen Veneto dhe Friuli Venezia Giulia) dhe rajoni ku është Roma (që sot quhet Lacio) nuk janë ende pjesë e saj.

Italia e parë e bashkuar dhe e pavarur është një monarki dhe mbreti ishte re Vittorio Emanuele II di Savoia.

Kryeqyteti në fillim ishte Torino, më pas në 1864 u zgjodh qyteti i Firenzes.

Në 1870, ndodh një ngjarje e rëndësishme. Ushtria italiane hyri në Romë për të pushtuar Stato della Chiesa dhe për ta bashkuar atë me Italinë. Pas betejave të ndryshme, ushtria italiane mposht ushtrinë e kishës dhe deklaron fundin e Stato della Chiesa duke e bashkuar me Italinë. Roma bëhet kryeqyteti i ri, siç është sot.

Dy ngjarjet e tjera të rëndësishme në historinë italiane janë dy Luftërat Botërore, të quajtura kështu sepse përfshijnë pothuajse të gjitha vendet e botës.
Gli altri due avvenimenti importanti nella storia italiana sono le due guerre mondiali, chiamate così perché coinvolgono quasi tutti i Paesi del mondo.

Lufta e Parë Botërore ndodhi nga viti 1914 deri në vitin 1918. Anglia, Franca dhe Rusia (dhe më pas Italia dhe Shtetet e Bashkuara) luftuan kundër Gjermanisë dhe Austro-Hungarisë. Anglia përfshin gjithashtu disa nga kolonitë e saj në luftë, si Afrika Jugore, India dhe Siam (Tajlanda e tanishme).

Lufta përfundon me fitoren e Anglisë, Francës, Italisë, Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara dhe humbjen e Gjermanisë dhe Austro-Hungarisë.

Shumë ushtarë dhe civilë humbën jetën në këtë luftë. Për Italinë janë rreth një milion.

Në fund të konfliktit, Italia është e shkatërruar dhe shumë e varfër. Ka shumë njerëz që nuk punojnë dhe që nuk dinë si të mbijetojnë.

Shumë njerëz të varfër luftuan dhe e çuan Italinë drejt fitores. Pavarësisht kësaj, pas luftës askush nuk e njohu angazhimin e tyre dhe nuk morën ndihmë. Për këto arsye punëtorët dhe fshatarët protestonin, bënin demonstrata dhe greva.

Edhe njerëzit më të pasur nuk janë të lumtur sepse kriza ekonomike i preku të gjithë. Në këtë situatë të vështirë lindi një parti e re politike: Partito Fascista (Partia Fashiste).

Në vitin 1922, pak vite pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, Partia Fashiste e udhëhequr nga Benito Mussolini u bë partia më e rëndësishme në vend. Udhëheqësi i partisë Mussolini bën një grusht shteti (“Marcia di Roma”) dhe bëhet Kryeministër i vendit nga mbreti Vittorio Emanuele III.

Me kalimin e viteve Mussolini u bë gjithnjë e më i rëndësishëm, madje edhe më i rëndësishëm se mbreti. Në vitin 1925 qeveria e tij u bë diktaturë: që do të thotë se ai sundon i vetëm dhe se të gjithë duhet të pajtohen me të. Nuk ka më liri të fjalës, të shtypit apo të organizimit. 

Popullsia është e kontrolluar dhe duhet t’u përmbahet ligjeve shumë të ashpra. Kushdo që nuk i respekton ka gjasa të shkojë në burg ose të vritet.

Diktatura fashiste merr fund në vitin 1943, gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Gjatë diktaturës së tij Mussolini dëshiron të pushtojë territore të reja të vendeve të tjera dhe bën luftëra për të pushtuar Libinë, Eritrenë, Etiopinë, Somalinë dhe Shqipërinë.

Në këto vende, ndikimi italian shihet ende në emrat e rrugëve, ndërtesave ose në disa fjalë. Për më tepër, në të kaluarën, shumë njerëz nga këto vende flisnin italisht. Kur diktatura e Mussolinit përfundoi në vitin 1943, Italia i humbi këto territore.

Lufta e Dytë Botërore u zhvillua nga viti 1939 deri në vitin 1945. Kjo luftë filloi sepse qeveria naziste gjermane, e udhëhequr nga Adolf Hitleri, dëshironte të pushtonte territore të reja në Evropë.

Për të ndalur këto pushtime, Anglia dhe Franca i shpallin luftë Gjermanisë. Në fillim, Italia dhe Japonia luftojnë në të njëjtën anë me Gjermanin.

Edhe në këtë luftë të re shumë vende Afrikane, të Lindjes së Mesme dhe Azisë luftojnë në emër të vendeve perëndimore. Midis tyre janë Kameruni, Liberia, Ruanda, Senegali, Sudani, Afrika e Jugut, Iraku, Libani, Palestina, Siria, India dhe shumë vende të tjera të Azisë dhe Amerikës Jugore.

Në luftën kundër Gjermanisë së bashku me Anglinë merr pjesë edhe SHBA-ja.

Gjatë luftës, Italia fashiste, së bashku me Gjermaninë naziste, kontribuan në një nga ngjarjet më të trishta në histori: Holokaustin. Holokausti ishte shfarosja e hebrenjve që jetonin në Evropë dhe e të gjithë njerëzve që qeveria naziste i konsideronte “inferiore” për arsye politike ose racore. Rreth 19 milionë njerëz u vranë midis 1933 dhe 1945 për këtë arsye, kryesisht në kampet e përqëndrimit.

Lufta përfundoi më 2 shtator 1945. Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik mposhtin Gjermaninë Naziste dhe Italinë fashiste. Në Itali janë kryesisht partizanët antifashistë së bashku me aleatët amerikanë që mposhtën regjimin.

Partizanët antifashistë janë një grup italianësh, kryesisht punëtorë dhe fshatarë, të cilët luftuan për të çliruar Italinë nga regjimet naziste dhe fashiste. Lufta e tyre njihet edhe sot me emrin “Resistenza.”

Edhe gjatë kësaj lufte humbën jetën shumë njerëz, mes tyre rreth 225,000 mijë italianë.

Në periudhën e pasluftës italianët jetojnë në varfëri, në një vend të shkatërruar nga bombat. Italia duhet të rindërtohet dhe të forcohet dhe të merret vendimi nëse do të mbahet monarkia apo do të ndërtohet një republikë.

Më 2 qershor 1946 zhvillohen zgjedhjet speciale të quajtura referendume. Populli italian duhet të zgjedhë midis monarkisë apo republikës.

Për herë të parë në historinë italiane, gratë mund të votojnë në zgjedhje. Ky fenomen quhet “suffragio universale“. Suffragio universale është kur të gjithë qytetarët e një vendi mbi një moshë të caktuar (tani 18 vjeç) votojnë në zgjedhjet politike ose çështjet që ndikojnë në të ardhmen e vendit të tyre. Është një fenomen shumë i rëndësishëm që tregon se të gjithë qytetarët janë të barabartë, pavarësisht nga gjinia, klasa shoqërore apo orientimi seksual.

Shumica e italianëve (54% e votave) votojnë për republikën.

Pas këtyre zgjedhjeve, nis të shkruhet Kushtetuta e re e Italisë. Kushtetuta është tërësia e rregullave dhe ligjeve që përcaktojnë mënyrën e qeverisjes së Italisë.

Në pjesën e parë të Kushtetutës shkruhen të drejtat themelore të të gjithë shtetasve italianë. Këto të drejta bazohen në lirinë, barazinë dhe vëllazërinë.

Për të shmangur diktaturat e tjera, pushteti i qeverisë ndahet në tre pjesë (ndarje e pushtetit):

• Kompetenca për të bërë ligje (pushteti legjislativ) i takon Parlamentit. Parlamenti përbëhet nga dy dhoma: Camera dei Deputati (dhoma e deputetëve) dhe Senato della Repubblica (Senati). Qytetarët zgjedhin anëtarët e dy dhomave me votim.
• Kompetenca për të aplikuar ligjet (pushteti ekzekutiv) i takon Qeverisë, e përbërë nga ministrat dhe Presidente del Consiglio (Kryeministri).
• Kompetenca për të gjykuar krimet (pushteti gjygjësor) i takon Magistratura (Gjykatës), e përbërë nga gjykatësit.

Presidente della Repubblica (presidenti) zgjidhet dhe emërohet nga deputetët në vend të mbretit. Presidente della Repubblica duhet të kontrollojë nëse të tre pushtetet ndahen dhe menaxhohen siç duhet dhe që të gjithë të respektojnë rregullat e Kushtetutës.

Kushtetuta bëhet ligj më 1 janar 1948 dhe është ende i vlefshëm edhe sot.

Pas luftës, Italia ishte shumë e varfër, por rreth vitit 1950 pati një zhvillim dhe rritje të fortë të quajtur “miracolo economico” (mrekulli ekonomike). Sistemi ekonomik italian rritet dhe bëhet një nga më të rëndësishëm në botë falë rritjes së industrisë italiane dhe tregjeve të favorshme ndërkombëtare.

Megjithatë, në këto vite ka një ndryshim të madh në të ardhurat midis veriut dhe jugut të Italisë.

Në veri janë shumica e industrive të vendit. Edhe bujqësia dhe shërbimet e ndryshme janë shumë më të zhvilluara. Nga ana tjetër, në jug, ka pak industri dhe shumë njerëz që kërkojnë punë. Ka më pak të ardhura dhe kushtet e punës nuk janë të mira.

Pikërisht për shkak të këtij ndryshimi në cilësinë e jetës, shumë njerëz që jetojnë në Italinë Jugore, si në Kalabri, Pulia apo Kampania, vendosin të shkojnë në veri. Shumë prej tyre lëvizin në Piemonte, Lombardi ose Veneto në kërkim të një pune dhe një jete më të mirë.

“Miracolo Economico” italiane përfundon në vitet 1970 me një krizë të fortë mbarëbotërore. Kriza shkaktohet nga një rritje e paprecedentë e çmimit të naftës, burim nga i cili varet ekonomia e shumë vendeve.

Përveç krizës ekonomike, Italia përjetoi një krizë të rëndë sociale dhe politike nga fundi i viteve 1960 deri në fillim të viteve 1980. Në këto vite, të quajtura “anni di piombo” (vite plumbi) ka shumë akte terroriste, protesta dhe demonstrata të dhunshme nga organizata të ekstremit të djathtë dhe të majtë.

Pas anni di piombo (vite plumbi) shumë të vështira dhe të dhunshme, shoqëria italiane përjetoi një periudhë të re transformimi.

Në politikë po lindin dhe konfirmohen parti të reja. Siç është partia e sipërmarrësit Silvio Berlusconi, e quajtur Forza Italia. Në zgjedhjet e vitit 1994, një vit pas lindjes së partisë, Forza Italia mori shumicën e votave dhe Silvio Berlusconi u bë Presidente del Consiglio (Kryeministër). Berlusconi do të rizgjidhet Presidente del Consiglio edhe dy herë të tjera, në vitin 2001 dhe 2008.

Ndërmjet viteve 1989 dhe 1991 lindi Partia Lega Nord. Kjo parti synon t’i japë autonomi dhe pavarësi nga pushteti qendror rajoneve veriore të vendit. “Lega” është partia që aktualisht drejtohet nga Matteo Salvini.

Në këto vite televizioni bëhet mjeti më i rëndësishëm i komunikimit masiv. Të gjitha familjet mësojnë gjëra të reja duke parë televizor dhe kultura italiane ndikohet kryesisht nga programet televizive.

Gjithnjë e më shumë njerëz blejnë kompjuterë dhe fillojnë të përdorin internetin.

Deri në fund të viteve 1970, historia e Italisë ishte një histori emigracioni. Italianët që emigruan në Gjermani, Zvicër, Shtetet e Bashkuara, Brazil dhe Argjentinë apo vende të tjera të botës nga fundi i viteve 1800 deri në fund të viteve 1970 ishin rreth 25 milionë.

Në vitet 1980, për shkak të politikave të reja të hapjes ndaj vendeve të tjera dhe nevojës së shumë njerëzve për të jetuar një jetë më të mirë, imigrimi drejt Italisë filloi të ishte një fenomen i rëndësishëm. Vendet e origjinës së njerëzve që migrojnë në Itali në këtë periudhë janë kryesisht Egjipti, Maroku, Tunizia, Senegali.

Në vitet 1990 ndodhi migrimi i parë masiv drejt Italisë. Mijëra shqiptarë braktisin Shqipërinë pas përfundimit të diktaturës komuniste dhe migrojnë në Itali. Ata zgjedhin Italinë kryesisht sepse është shumë afër Shqipërisë dhe ka kushte të mira ekonomike. Me përfundimin e regjimeve komuniste edhe shumë njerëz nga vende të tjera ish-sovjetike, si Polonia dhe Moldavia migrojnë në Itali.

Me kalimin e viteve, numri i emigrantëve nga Rumania dhe Ukraina, nga Kina, nga vende të tjera afrikane (si Gana, Nigeria, Bregu i Fildishtë) dhe nga vendet e Azisë Jugore (si Bangladeshi, Pakistani dhe India) është rritur ndjeshëm. Të gjithë këta njerëz vijnë në Itali për të gjetur mbrojtje, një punë, një jetë më të mirë.

Sot në Itali janë rreth 6 milionë njerëz me pejardhje të huaj. Komunitetet më të mëdha të huaja janë ato rumune, shqiptare, marokene, kineze dhe ukrainase.

Të gjithë këta njerëz kontribuojnë ndjeshëm në zhvillimin ekonomik dhe social të vendit tonë me ide të reja, forcë dhe diversitet. Lexo më shumë për Italinë multikulturore.